Iluvatar. Bóg. Przebywając samotnie w Pozaczasowych Siedzibach, stworzyła Ainurów, a dzięki Niezniszczalnemu Płomieniowi swego ducha każdemu z nich ujawnił cząstkę swego umysłu. Pragnąc zaś, by ich rozumienie było pełniejsze, objawił im trzy wielkie tematy Ainulindale. Gdy Melkor stworzył dysonans w Muzyce, inni zaś Ainurowie zostali pociągnięci przez Wizję, zrodzoną z Muzyki, Iluvatar dal jej Byt i tak stworzona została Ea. W ramach Ei Valarowie niezależnie próbowali dopełnić Muzykę, jednak niektóre rzeczy, jak stworzenie ludzi i elfów, przeznaczenie człowieka oraz Koniec, pozostały znane jedynie Iluvatarowi. Interweniował on bezpośrednio w sprawy Ei tylko dwukrotnie: uświęcając stworzenie przez Aulego krasnoludów oraz, na prośbę Valarów, odmieniając Ardę, gdy Numenorejczycy wylądowali w Amanie. Iluvatar jest imieniem, danym mu w Ardzie; jest zwany także Eru, Eru Iluvatar, Jedynym i - tylko raz - Bogiem.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Ainurowie. (quen. święci) Istoty duchowe, potomstwo myśli Iluvatara. Większość Ainurów przebywała z Iluvatarem, jednak część z nich, Valarowie i Majarowie, przybyli do Ei, aby wypełnić Muzykę Ainurów. Inni, w tym Ungolianta i Balrogowie, przybyli, aby przeciwstawić się Muzyce i zdobyć lub zniszczyć Światło. Z tej liczby niektórzy, wśród nich Melkor i Sauron, zostali wyrzuceni w Pustkę. Ainurowie nie mieli przyrodzonych form cielesnych, a imiona, pod którymi byli znani Valarowie i Majarowie, były prawdopodobnie nadane im już w Ei. Mimo ich duchowej natury istniały między nimi stosunki pokrewieństwa oraz podział na płci. Zwani także Świętymi i Wielkimi.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.




Valarowie. Czternaścioro najpotężniejszych Ainurów (wyłączając Melkora), którzy postanowili zstapić na Eę, by spełnić wizję Iluvatara. Valarami, wśród których było siedem istot płci męskiej i siedem żeńskiej, rządzili Manwe i Varda. Będąc czystymi duchami, w Ea Valarowie zwykle przyjmowali kształty fizyczne wielkiej urody i majestatu. W obrębie Ei Valarowie zajmowali się dokończeniem Ardy zgodnie z własną wiedzą na temat różnych fragmentów Wizji. Chociaż Arda została skażona przez Melkora, Valarowie zaprowadzili równowagę między jej żywiołami, po czym skierowali swą uwagę na światło i wzrastanie. Wiosna Ardy rozpoczęła się, kiedy Valarowie stworzyli dwie Latarnie i osiedlili się w Almaren. Melkor ponownie skaził ich dzieło, rozbijając Latarnie i niszcząc Almaren. Valarowie wycofali się do Amanu, gdzie wznieśli Pelori, założyli Valinor i stworzyli Dwa Drzewa, by oświetlały ich królestwo. Podczas gdy Śródziemie odpoczywało, pogrążone we Śnie Yavanny, Valarowie przygotowali się na przebudzenie elfów, prosząc Vardę, by stworzyła nowe gwiazdy. Gdy elfowie obudzili się, Valarowie postanowili ich chronić, schwytali więc Melkora (czego obawiali się uczynić wcześniej, gdyż taka wojna mogłaby spowodować zniszczenie nieznanego miejsca, gdzie spali elfowie) oraz sprowadzili nowoprzebudzonych do Amanu. Chociaż niektórzy Valarowie nie byli zwolennikami tej drugiej części planu, po Bitwie Potęg i Wielkiej Wędrówce Arda wydawała się bezpieczna. W swej szlachetności Manwe nie pojął jednak złych zamysłów Melkora i Valarowie musieli doświadczyć zatrucia Dwóch Drzew oraz buntu Noldorów. Jeszcze raz zgodzili się znieść porażkę i nie położyli ostatecznego kresu złu, lecz stworzyli światło Słońca i Księżyca, by w ten sposób osłabić Melkora i pokrzepić elfów oraz nowo przebudzonych ludzi. Podczas trwających 500 lat Bitew o Bleriand Valarowie uważali, że nie mogą interweniować, ponieważ składając swoją przysięgę Feanor wziął na świadka Iluvatara, a Valarowie nie w pełni rozumieli przeznaczenie jego Dzieci. Jednak od czasu do czasu ogarniałą ich litość - nawet surowego Mandosa - i takie czyny, jak wypuszczenie Berena i Luthien z Domów Umarłych przez Mandosa czy kierowanie losami Tuora przez Ulma, ułatwiły późniejsze przybycie Earendila z Silmarilem do Amanu. W chwili gdy Edainowie i Eldarowie byli już właściwie zniszczeni, bez uszczerbku godności lub utraty czci Valarów i Iluvatara, a ich przedstawiciele (z wyjątkiem rodu Feanora związanego Przysięgą) chcieli oddać Silmaril, Valarowie poczuli się upoważnieni do działania; przystąpiwszy do Wielkiej Bitwy, zastępy Valinoru zniszczyły hordy Morgotha i wyrzuciły go poza obręb Ei. Pod koniec Pierwszej Ery tradycyjnie zainteresowanie Valarów światłem oraz bezpieczeństwem elfów i ludzi sprawiło, że umieścili oni Silmaril Earendila na niebie jako gwiazdę, nagrodzili Edainów darując im Elennę i przebaczyli wszystkim Wygnańcom prócz Galadrieli. Podarowanie Elenny Edainom doprowadziło do największego zagrożenia Valarów, ponieważ w 3319 roku Drugiej Ery Ar-Pharazon z Numenoru, omamiony przez Saurona, zaatakował Valinor; Valarowie na chwilę zrzekli się swej opieki nad Eą i Eru zniszczył Numenor. Sauron jednak przetrwał do Trzeciej Ery Valarowie posłali więc do Śródziemia czarodziejów. Z ich pomocą Wolne Plemiona Śródziemia w końcu wypełniły swe przeznaczenie i pokonały Saurona w Wojnie o Pierścienie. Ponieważ Wizja skończyła się przed tym wydarzeniem, rola Valarów w późniejszych Erach jest niepewna. Prawdopodobnie zachowują opiekę nad Eą, lecz bardzo rzadko wtrącają się do spraw ludzi. W świetle tego, co zostało powiedziane, działania Valarów wydają się ostrożne i nie zawsze skuteczne, lecz należy podkreślić, że Valarowie byli zaledwie demiurgami i opiekunami Ei, przygotowując zgodnie ze swym niedoskonałym pojmowaniem Ainulindale fizyczną postać Ardy na przyjęcie Dzieci Iluvatara. Ponieważ Dzieci zostały stworzone w Trzecim Temacie, w którego tworzeniu Ainurowie nie brali udziału, Valarowie nie rozumieli ani istoty, ani przeznaczenia elfów i ludzi. Dlatego Valarowie jak najmniej działali bezpośrednio, w zamian wzmacniając mądrość, odwagę i (w miarę możliwości) cnotę Dzieci, by one same mogły osiągnąć swe przeznaczenie. Mimo to Valarowie pełnili rolę arbitrów w wielu dziedzinach; na przykład interpretowali i wprowadzali w życie zasady Gry w Zagadki. Valarowie byli znani pod licznymi mianami. Zwani byli Wielkimi, Potęgami (wszystko to są luźne tłumaczenia słowa "Valar"), Potęgami Ardy, Władcami Ardy, Potęgami Świata, Strażnikami Świata, Władcami, Władcami Valinoru, Nieśmiertelnymi (szczególnie przez Numenorejczyków), Bogami oraz Nieprzyjaciółmi zza Morza (przez orków z Angbandu).

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Majarowie. Ci spośród pomniejszych Ainurów, którzy zdecydowali się zstapić do Ei. Majarowie opiekowali się Ardą pod kierunkiem Valarów, choć niektórzy z nich, zwłaszcza Sauron i Balrogowie, zostali zwiedzeni przez Melkora. Istari byli Majarami. Choć byli liczniejsi od Valarów, znamy imiona tylko ośmiu lojalnych Majarów. Są to:

Ilmare - Jedna z największych Majarek, służąca Vardy.

Eonwe - Herold i chorąży Manwego. Był także jego posłańcem. W walce mało kto mógł mu dorównać. Po Wielkiej Bitwie został sędzią Eldarów.

Osse - Chyba najlepiej znany Dzieciom Iluvatara. Małżonek Uineny. Jego panem był Ulmo. Władał Wewnętrznymi Morzami i lubował się w wiatrach Manwego. W czasach gdy Arda była jeszcze kształtowana przez Valarów, przeciągną go na swoją stronę Melkor, obiecując mu władzę i królestwo Ulma. Zły nienawidził morza ponieważ nie mógł go ujarzmić. "... Dlatego właśnie szalały na morzach burze, które niszczyły ląd..." Lecz Uinena za prośbą Aulego uspokoiła męża i zaprowadziła prze oblicze Ulma. Ten dał mu wybaczenie i na nowo przyjął pod swoje zwierzchnictwo. Niestety Osse nigdy nie wyzbył się całkowicie brutalności i niekiedy samowolnie rozpętywał sztormy. A więc pomimo iż żeglarze i mieszkańcy wybrzeży kochali go, to nigdy nie mogli mu ufać. To on nauczył Telerich (jeden z odłamów Elfów) budować statki oraz na początku Drugiej Ery wydźwigną na powierzchnię Numeron. Zwany także Gaerys.

Uinena - Podlegała Ulmowi. Wraz ze swym małżonkiem Ossem władała Wewnętrznymi Morzami. Pomogła mu także wrócić na drogę wierności. Kochała wszelkie stworzenia i rośliny żyjące w słonych wodach. Z charakteru była łagodna i współczująca. To ją wzywali marynarze, by uspokoiła dzikość morza i swego męża. Zaprzyjaźniła się z Telerimi po których, bratobójczej śmierci, płaczem wywołała sztorm niszczący wiele noldorskich statków. Zwana także Panią Mórz.

Meliana - Służyła Vanie i Este pielęgnując drzewa i kwiaty w Lorien. Słowiki śpiewały o niej gdziekolwiek się pojawiła. Była niezmiernie piękna i mądra. Zawsze pełna współczucia. Podczas jednej z wielu spacerów po Beleriandzie, zakochała się w Thingolu. Przyjęła ludzką postać i wraz mężem założyła królestwo Doriath, umacniając ją obręczą Meliany (chroniła ona mieszkańców królestwa od nieproszonych gości, oraz złego wpływu Melkora). Po zabiciu męża przez krasnoludy, wycofała swą moc i powróciła do Lorien.

Olorin - Najmądrzejszy spośród Majarów. Mimo iż mieszkał w Lorien, często wędrował do Nienny, by uczyć się od niej miłości i cierpliwości. Bardzo kochał elfy, nawiedzał je w postaci niewidzialnej, albo podobnej do nich. Toteż nigdy nie wiedziały skąd pochodziły piękne wizje i mądre pomysły, które Olorin zaszczepiał w ich sercach. "...W późniejszych czasach stał się przyjacielem wszystkich Dzieci Iluvatara i litował się nad ich niedolami, a ci, którzy jego rad słuchali, dźwigali się z rozpaczy i odpychali od siebie wizje ciemności..." W Trzeciej Erze Słońca bardziej znany jako Gandalf Szary.

Ariena - Potężny duch ognia, który jako jeden z nielicznych nie przeszedł na stronę Melkora. Była oddana Laurelinowi i złotym kwiatom ogrodów Vardy. To jej Valarowie powierzyli kierowanie słońcem.

Tilion - Podlegał Oromemu. To mu przypadło sterowanie księżycem. Kochał srebra i srebrzyste światło Teleperiona (starsze z dwóch drzew). Ponieważ starał się zbliżyć do Arieny, jego ruchy są nieprzewidywalne.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Elfy. Pierworodni, Starsze Dzieci Iluvatara, poczęte przez samego Eru w Trzecim Temacie Ainulindale, najstarsza i najszlachetniejsz spośród ras rozumnych Śródziemia. Obudzili się w Cuivienen pod gwiazdami snu Yavanny; tam odwiedził ich Orome, który ich kochał, i Melkor, który porwał część z nich i wychodował na orków. Na początku Pierwszej Ery elfowie podzielili się na dwie grupy: Eldarów, którzu odpowiedzieli na wezwanie, podjęli Wielką Wędrówkę i zostali zaszczyceni życiem w amanie, oraz Avarich, którzy odrzucili wezwanie i stali się później pomniejszymi Elfami Leśnymi. W Pierwszej Erze elfowie przeżywali rozkwit, lecz królestwa Eldarów w Beleriandzie zostały zniszczone przez Morgotha, a w dalszych wiekach ich potęga podupadła. W Drugiej i Trzeciej Erze cześć elfów wciaż żyła w wędrownych kompaniach, przemierzając rozległe kraje, które ukochali, wielu jednak zgromadziło się w królestwach i schronieniach, takich jak Lindon, Imladris, Leśne Królestwo czy Lorien, gdzie władcy Eldarów panowali nad Elfami Leśnymi. Pod koniec Trzeciej Ery przybliżyło się panowanie człowieka, ale elfowie, pozostający w Śródziemiu, więdli i żyli w ukryciu. Jedyniee w Eldamarze Eldarowie żyją w pobliżu Valarów i będzie tak aż po Kres Świata. Elfowie byli najpiękniejszymi ze wszystkich ziemskich stworzeń, a duchowo przypominali Ainurów. Liczyli około sześciu stóp wzrostu, byli szczupli i wdzięczni, lecz jednocześnie silni i odporni na trudne warunki zewnętrzne. Ich zmysły, zwłaszcza wzrok i słuch, były znacznie bardziej czułe niż u ludzi. Elfowie, jak się zdaje, zapewne nie sypiali, a ich umysł odpoczywał śniąc na jawie lub wpatrując się w rzeczy piękne. Eldarowie, a zapewne wszyscy elfowie, potrafili porozumiewać się bez słów, przekazując sobie myśli bezpośrednio z umysłu do umysłu. Elfowie kochali wszystko, co piekne, zwłaszcza cuda przyrody, a szczególnie zaś wody Ulma i gwiazdy Elbereth, świecące w chwili ich przebudzenia. Ich ciekawość i żądza wiedzy nie dawały się zaspokoić. Jednym z największych ich osiągnięć było nauczenie entów mowy. Sami siebie nazywali Quendi (Mówiący), co świadczyło o tym, jak wysoko cenili możność porozumiewania się. Byli dobrzy z natury i odrzucali wszelkie dzieła zła, mogli być jednak zwodzeni przez zło, jeśli wydawało im się ono piękne. Z początku elfowie ze Śródziemia przychylnie odnosili się do ludzi, jednak po ich zdradzie podczas Nirnaeth Arnoediad drogi obu ras rozeszły się, z wyjątkiem Edainów i ich potomków. W ciągu trzech er doszło do trzech małżeństw między Edainami i Eldarami oraz prawdopodobnie do kilku między Edainami a pomniejszymi elfami. Elfowie, z wyjątkiem Noldorów, nigdy nie mieli wiele do czynienia z krasnoludami. Pościg za Noegyth Nibin prowadzony przez elfów z Beleriandu, oraz zamordowanie Thingola i pogrom, jakiego dokonali w Doriath krasnoludowie z Nogrodu, były prawdopodobnie pierwszymi wydarzeniami leżącymi u początków wrogości obu ras. Elfowie mogli zostać zabici lub umrzeć ze smutku, jednak nie starzeli się ani nie chorowali. Elf, który tracił życie, trafiał do Siedzib Mandosa, skąd mógł udać się do dowolnego miejsca w Valinorze, ale nie mógł powrócić do Śródziemia. Daty śmierci elfów są datami ich cielesnej śmierci w Śródziemiu. Los elfów jest związany z Eą, nie mogą oni opuścić Kręgów Świata aż do Końca, kiedy to wraz z Ainurami wezmą udział w Drugiej Muzyce przed tronem Iluvatara. Elfowie posiadali Trzy Pierścienie Władzy, przechowywane przez troje największych Eldarów. Zwani także Starszymi Dziećmi Iluvatara, Pierworodnymi Iluvatara, Starszym Plemieniem, Starszą Rasą, Pięknym Ludem.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Krasnoludy. Jedna z ras rozumnych Śródziemia i jeden z Wolnych Ludów. Stworzeni przez Aulego kowala Valarów, który nie mógł się doczekać Dzieci Iluvatara, nie należą do Dzieci, choć Iluvatar potwierdził ich prawo do życia. Po ich stworzeniu Siedmiu Ojców Krasnoludzkich spało aż do przebudzenia elfów, kiedy to zbudzili się w różnych miejscach. Zawsze później byli podzieleni na siedem plemion, każde z własnym królem i ojczystą siedzibą. Ostateczny los krsasnoludów jest niejasny. Elfowie uważali, że krasnoludowie nie mogą żyć poza Ardą i nie egzystują po śmierci swych ciał, natomiast sami krasnoludowie twierdzili, że Aule zabiera ich do Siedzib Mamdosa i że dołączą do Dzieci Iluvatara, gdy nastanie koniec. Aule stworzył krasnoludy tak, by opierały się mocy Melkora. Byli więc niscy (od czterech i pół do pięciu stóp), krępi i silni, odporni na ogień i twardsi niż inne rasy. Niezłomni i dumni, byli niepodatni na zło i nigdy nie zapominali krzywd anii zasług. Często wojowali, używając toporów. Byli grzeczni, ale niezbyt uprzejmi, uczciwi, ale skryci. Jako dzieci Aulego byli związani z materią, z głębinami ziemi i z rzemiosłami; byli wspaniałymi górnikami i rzemieślnikami i tworzyli cuda z kamienia, metalu i szlachetnych minerałów. Nie utrzymywali przyjaznych stosunków z innymi rasami, jednak zbliżyli się z noldorami, z którymi dzielili miłość do rzemiosł i cześć dla Aulego. Ich największymi wadami były skłonność do gniewu oraz żądza posiadania, zwłaszcza złota. Krasnoludowie żyli około 250 lat, a zawierali małżęństwa w wieku około 100 lat. Mimo okresów rozkwitu, liczba krasnoludów spadała w ciągu wieków. Ponieśli oni ciężkie straty w wielu wojnach, równie często wywoływanych przez ich dumę, jak przez chciwość innych, pragnących zdobyć krasnoludzkie skarby. Byli też szczególnie wystawieni na ataki Saurona, który zdecydował się ich zniszczyć, gdy odkrył, że nie może ich sobie podporządkować. Ponadto rodziło się niewiele krasnoludzkich kobiet, a wiele z nich nie wychodziło za mąż. Krasnoludowie mieli swój własny język khuzdul, lecz był to język tajny. Publicznie używali języka swych sąsiadów, w Pierwszej Erze sindarinu, w Trzeciej westronu lub innych języków ludzi. Krasnoludowie używali pisma cirith, a plemię Durina - Angerthas Moria. Krasnoludowie sami siebie zwali Khazadami, imieniem nadanym przez Aulego. Jego sindariński odpowiednik brzmiał Hadhod, lecz elfy częściej używały formy Naugrim albo Nogothrim. Zwani także Ludem Góry i Gonnhirrimami.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Ludzie. Młodsze Dzieci Iluvatara, jedna z rozumnych ras Śródziemia. Przebudzili się w Hildorien wraz z pierwszym wschodem Słońca. W początkach swych dziejów zaprzyjaźnili się z Elfami Ciemności, byli też jednak obiektem knowań Melkora i padł na nich jego Cień. Ludzie rozrodzili się i podzielili na wiele ludów, z których jedyne dwa, o jakich zachowały się wzmianki z Pierwszej Ery, to Edainowie i Easterlingowie. Oprócz Edainów większość ludzi żyła w Ciemności, lękając się lub czcząc Melkora, nic zaś nie wiedząc o Iluvatarze i Valarach. W późniejszych wiekach część ludzi - np: Dunedainowie, Rohirrimowie, ludzie z Dale i z Doliny Anduiny - wyrwała się spod władzy Cienia, ale ogromne hordy z Rhun i Haradu oraz wiele ludów Zachodnich Krajów pozostało przy swej ignorancji i barbarzyństwie. Jednak historia Ardy to dzieje rozwoju ludzi, gdyż nie są oni objęci przeznaczeniem Wielkiej Muzyki. W Czwartej Erze, Erze Panowania Ludzi, stali się oni dominującą rasą Śródziemia. Pod wieloma względami ludzie są słabsi od elfów. Poddani starości i chorobom, mniej odporni na skrajności natury, mniej zdolni do pojmowania umysłów innych i przesłań Valarów, ślepi na przyszłość, posiadający mniejsze zdolności do nauki i rzemiosł. Mają jednak niedającą sięzaspokoić ambicję, a także ostateczną wolność Daru Ludzi. W czasie Końca być może zbliżą się do Iluvatara i zamieszkają wraz z nim. Ludzie są zbyt zróżnicowani fizycznie i kulturowo, by można ich było opisać w jednym haśle. Dunedainowie z Gondoru dzielili ludzi na trzy grupy: Ludzi Zachodu, czyli Dunedainów, Ludzi Półmroku, takich jak Rohirrimowie i Ludzi Ciemności i Dzikich, pośledniejszej postaci i natury, niespokrewnionych z Edainami. Ludzie byli zwani przez Eldarów Atani ( w quenya) lub Edainami (w sindarinie), a także: Hildorami (Następcami), Apanonarami (Później Urodzonymi), Engwarami (Chorowitymi), Firimarami (Śmiertelnymi), Uzurpatorami, Obcymi, Gośćmi, Zagadkowymi, Przeklętymi Przez Siebie Samych, Ciężkorękimi, Bojącymi się Nocy, Dziećmi Słońca. Hobbici zwali ich Dużym Ludem lub Dużymi Ludźmi. Zwano ich także Śmiertelnikami oraz Rodzajem Ludzkim.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Hobbici. Jedna z rozumnych ras Śródziemia, pierwotnie ściśle spokrewniona z ludźmi. Choć zostali stworzeni w Pierwszej Erze, nie rzucali się w oczy i żyli w Dolinie Anduiny niedostrzegani przez inne rasy. Około 1500 roku Trzeciej Ery hobbici, dzielący się wówczas na trzy szczepy: Fallohide'ów, Harfootów i Stoorów, uciekli na zachód przed złem Mrocznej Puszczy. Shire powstało około 1600 roku i wkrótce potem prawie wszyscy hobbici mieszkali tam lub w bree, choć w 2463 roku istniało także osiedle Stoorów na polach Gladden, a w czasach Wojny o Pierścień spotykało się hobbitów wędrowców. Oprócz okresu Czarnej Plagi 1636 roku i Długiej Zimy 2758 roku hobbici z Eriadoru żyli spokojnie i dostatnio w Shire i Bree, dzięki opiece Gandalfa i Strażników Północy. Ich liczba rosła, a granice Shire dwukrotnie rozszerzano: w 2340 roku, gdy Oldbuckowie osiedlili się w Bucklandzie, i w 32 roku Czwartej Ery, gdy król Elessar przyłączył doń Marchię Zachodnią. Do czasu Wojny o Pierścień nikt poza Gandalfem i Strażnikami Północy nie zajmował się hobbitami. Dopiero po wojnie, ze względu ba bohaterskie czyny Froda i jego przyjaciół, hobbici weszli do pieśni i kronik innych ludów, co było uprzejmością, której większość hobbitów nie odwzajemniała. Warto wspomnieć, że Stoorowie z pól Gladden około 2463 roku Trzeciej Ery byli społecznością matriarchalną i nie można wykluczyć, że wszyscy hobbici byli swego czasu zorganizowanymi w klany matriarchalne. Trzeba też podkreślić, że hobbici, aczkolwiek kochający wygodne życie, prowincjonalni i nieufni wobec świata zewnętrznego, w czasach niebezpieczeństw okazywali się odważni, zręczni i stosunkowo odporni na największe nawet zagrożenia. Pod koniec Trzeciej Ery hobbici, jako jedyny lud w Śródziemiu (oprócz ludzi z Bree) używali nazwisk. Żyli około 100 lat, a za pełnoletność uważali wiek 33 lta. W czasach Wojny o Pierścień hobbici używali języka hobbickiego, prowincjonalnego dialektu westronu. Pisali głównie używając pisma cirth, aczkolwiek niektórzy bardziej wykształceni hobbici znali tengwar. Zwano ich także Małym Ludem, małymi ludźmi i Niziołkami.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Orły. Największe i najszlachetniejsze z ptaków, stworzone przez Manwego i Yavannę przed przebudzeniem Dzieci Iluvatara, niewątpliwie jako władcy kelvarów. Ich zadaniem było wspomaganie elfów i ludzi w walce przeciw Morgothowi. Orły z Gór Okrężnych, pod wodzą Thorondora, osiedliły się w Pierwszej Erze w Crissaegrimie. Do wielkich czynów orłó należy ochrona Gondolinu przed szpiegami Morgotha, ocalenie Berena i Luthien spod bram Angbandu, ochrona Tuora, Idril i innych zbiegów z Gondolinu podczas ucieczki z miasta oraz pokonanie, wespół z Earendilem, skrzydlatych smoków w Wielkiej Bitwie. W Drugiej Erze wiele orłów odleciało, zapewne do Amanu. Nadlatywały też z Zachodu, by ostrzec Numenor przed zbliżającą się zagładą. W Trzeciej Erze orły z Gór Mglistych pod wodzą Gwaihira wspomagały Gandalfa i Radagasta. Odegrały kluczową role w wyprawie Kompanii Thorina oraz w Bitwie Pięciu Armii, a podczas Wojny o Pierścień uwolniły Gandalfa z Orthanku i uratowały Froda i Sama z ogarniętych płomieniami stoków Orodruiny. Orły były dostatecznie wielkie, by unieść człowieka (lub krasnoluda i hobbita naraz); największy z nich, Thorondor, miał skrzydła o rozpiętości 180 stóp. Mogły mówić językami ludzi i elfów. Żyły bardzo długo, a może nawet były nieśmiertelne; czyny Thorondora rozciągają się na przestrzeni niemal 600 lat. Zwane też Orłami Manwego, Króla lub Władców Zachodu oraz Orłami Północy, Wielkimi Orłami. W sindarinie słowo "orzeł" brzmiało thoron.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Entowie. Pasterze drzew; niewątpliwie drzewa zamieszkane przez duchy przywołane przez myśl Yavanny, aby były strażnikami olvarów do czasu Panowania Ludzi. Natura entów była ściśle związana z gatunkiem drzew, którymi się opiekowali, oraz z duchami drzew, których strzegli. Entowie przebudzili się w tym samym czasie, co elfowie. Eldarowie pobudzili w nich pragnienie mówienia i nauczyli języków quenya i sindarinu. W Pierwszej Erze entowie wędrowali po Beleriandzie i wschodnich krajach, jednak tylko raz pojawili się na kartach historii, gdy pomogli zniszczyć armie krasnoludów z Nogrodu, która złupiła Menegroth. Gdzieś w Pierwszej lub Drugiej Erze entowie płci męskiej i żeńskiej rozdzielili się. Żony entów przekroczyły Anduinę i hodowały swe ulubione rośliny: krzewy, trawy, drzewka owocowe, kwiaty i warzywa - na terenach, zwanymi później Brunatnymi Polami, natomiast entowie mężczyźni opiekowali się wielkimi drzewami w rozległej puszczy, rozciągającej się od Starego Lasu do Fangornu. Żony entów były bardzo poważane przez Ludzi, których uczyły sztuki uprawy ziemi, ale jakiś czas przed końcem Drugiej Ery ich ogrody zostały zniszczone, a one same znikły. W Trzeciej Erze entowie pozostali już tylko w lesie Fangorn, starzejąc się bez nadziei na potomstwo. Część entów "zdrzewiała", przestała poruszać się i mówić, lecz niektórzy, jak Drzewiec, pozostali czynni i czujni. Około 2950 roku Trzeciej Ery Saruman zaczął nękać entów i wycinać drzewa w Fangornie; w 3019 roku Drzewiec, zdopingowany pojawieniem się Merry'ego i Pipina, uznał, że trzeba coś przedsięwziąć. Poderwał do walki pozostałych czynnych jeszcze entów i wraz z nimi zaatakował i zniszczył Isengard. W Czwartej Erze entowie pozostali w lesie Fangorn i powoli więdli. Ent wyglądał jak 14-stopowe skrzyżowanie drzewa i człowieka, choć broda Drzewca wydaje się być czymś wyjątkowym. Entowie przypominali różne drzewa, a poszczególni z nich troszczyli się i czcili te drzewa, do których byli podobni. Do pewnego stopnia posiadali też osobowość, jakiej można by oczekiwać po danym drzewie. Entowie nie umierali w sposób naturalny; skórę mieli bardzo grubą, lecz można ich było spalić. Myśleli wolno i bardzo wolno działali, lecz raz rozbudzeni, w ciągu sekundy wyzwalali całą energię wiekowych drzew. Mogli wtedy łatwo i szybko kruszyć skały i przemieszczać wielkie masy ziemi. Odżywiali się napojami entów. Mówili we własnym języku, choć znali też wiele innych, spośród których ich ulubionym była quenya; mówili nim jednak na swój sposób. Entami nazwali ich Rohirrimowie. Elfowie zwali ich (w sindarinie) onodrimami lub enydami. Zwano ich też Pasterzami Drzew i Cieniem Lasu.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Orkowie. Zła rasa ze Śródziemia. Zostali wychodowani przez Morgotha w Utumno na początku Pierwszej Ery z elfów, których pojmał nad Cuivienen i znieprawił w swoich lochach. Rozmnożyli się podczas uwięzienia Melkora, a po raz pierwszy pojawili w Beleriandzie pod koniec trzeciego wieku jego uwięzienia. wystąpili w pierwszej z Bitew o Beleriand i od tego czasu zawsze byli najliczniejsi spośród żołnierzy i sług Morgotha. Po zwycięstwie nad Morgothem szczepy orków przetrwały w Górach Mglistych i innych miejscach. W Drugiej i Trzeciej Erze orkowie występowali jako najważniejsi słudzy Saurona, byli też wykorzystywani przez Sarumana. W Trzeciej Erze orkowie zaczęli mnożyć się w Górach Mglistych około 1300 roku, a w czasach Wojny o Pierścień występowali w Mordorze, Minas Morgul, Mrocznej Puszczy i na innych terytoriach opanowanych przez Saurona. Brali udział we wszystkich większych przedsięwzięciach Saurona, od walk w królestwie Angmaru na północy po ataki na Gondor na południu. Zagarnęli Khazad-dum, gdy został on opuszczony przez krasnoludów, i zniszczyły kolonię Balina w 2994 roku; napadali na podróżnych w Górach Mglistych , atakowali wschodni Eriador, a nawet Shire ( w 2747 roku) i Rohan (w 2800 roku), stale też niepokoili elfów w Lorien i Mrocznej Puszczy. Po 2950 roku Saruman wykorzystywał orków do ataków na Rohan. Nie możemy tu wymieniać wszystkich walk między orkami a Wolnymi Ludami, trzeba jednak wspomnieć o dwóch z nich: wojnie krasnoludów z orkami, która doprowadziła do wyniszczenia większości orków z Gór Mglistych (2793 - 2799 Trzecia Era), oraz Bitwę Pięciu Armii, która doprowadziła do podobnego efektu w 2941 roku. Orkowie byli wyhodowani jako szyderstwo z elfów i podobnie jak elfowie byli zaciekłymi wojownikami i nie umierali śmiercią naturalną. Jednakże pod każdym innym względem różnili się od nich diametralnie. Poszczególne ich szczepy były odmienne, jednak w zasadzie byli niscy, krępi, krzywonodzy, mieli długie ręce, ciemne twarze, skośne oczy i długie kły. Większość orków, z wyjątkiem Uruk-hai, słabła w promieniach Słońca, a wszystkie wolały ciemność. Były uzdolnione w drążeniu tuneli, kuciu broni i innych praktycznych umiejętnościach; ich leki były cierpkie, lecz bardzo skuteczne. Nosili cuchnące, szorstkie ubrania i ciężkie buty. Nienawidzili wszystkiego co piękne, kochali zaś zabijać i niszczyć. Orkowie używali wielu rodzajów broni, w tym łuków, włóczni, mieczy do kłucia i długich noży, wydaje się jednak, że preferowali podobne do scimitarów miecze. Lubili pić krew i jeść surowe mięso, także ludzi, kuców i innych orków. Istniało wiele różnych szczepów orków i choć w ramach każdego szczepu orkowie współpracowali ze sobą, poszczególne szczepy nienawidziły się tak samo, jak nienawidziły wszystkich innych istot. Istniała jednak pewna organizacja ponadszczepowa i na przykład orkowie z Gór Mglistych mieli swoją stolicę w Gundabad. Ta współpraca, co oczywiście, była ściślejsza w czasie wojen, gdy zgromadzeni w wielkiej liczbie orkowie, często podporządkowani Sauronowi, współdziałali ze sobą w walce z Wolnymi Ludami. Nic nie wiadomo o strukturach plemiennych orków ani o ich kobietach; mówi się, że mnożyli się bardzo szybko. Różnice fizyczne między szczepami nie były wielkie, choć niektóre szczepy (jak np. orkowie-tropiciele) mogły być specjalnie hodowane do określonych celów. Jednakże Uruk-hai stanowili oddzielną grupę, odmienną fizycznie: byli więksi i bardziej wojowniczy. Szczepy orków wzmiankowane we Władcy Pierścieni to orkowie z Minas Morgul, Barad-dur, Isengardu oraz różne grupy z Gór Mglistych i Mrocznej Puszczy. W niektórych z tych miejsc mogli żyć orkowie z więcej niż jednego szczepu, a większością pośledniejszych orków dowodzili Uruk-hai. Szczepy orków tworzyły bardzo prymitywne języki do porozumiewania się między sobą; większość z nich zawierała garść słów z Czarnej Mowy. Między szczepami porozumiewano się zwyrodniałą wersją westronu. Orkowie którzy umieli pisać, posługiwali się pismem cirth. Określenia orków są podobne we wszystkich językach: w sindarinie orch w Czarnej Mowie uruk, w tłumaczonym rohirrimskim orc, a w języku Wosów gorgun. Hobbici zwali ich goblinami, a Eldarowie - Glamhoth.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Uruk-hai. Szczep orków wyhodowany w Trzeciej Erze przez Saurona w Mordorze. Uruk-hai po raz pierwszy pojawili się ok 2475 roku Trzeciej Ery, kiedy opanowali Ithilien i zajęli Osgiliath. Podczas Wojny o Pierścień Sauron i Saruman używali ich jako żołnierzy na wszystkich frontach. Uruk-hai byli wykorzystywani jako żołnierze częściej niż inne szczepy, ponieważ, w przeciwieństwie do innych orków, byli prawie ludzkiego wzrostu, mieli proste, silne nogi i nie słabli w blasku Słońca. Uruk-hai byli czarni i skośnoocy. Uważali się za lepszych od innych orków. Oddział Uruk-hai został wysłany przez Sarumana z Isengardu w celu zdobycia Jedynego Pierścienia eskortowanego przez Drużynę Pierścienia. Orkowie z tego oddziału zabili Boromira, syna Denethora II, Namiestnika Gondoru. Hobbici: Peregrin Tuk i Meriadok Brandybuck zostali przez nich uprowadzeni. W wyniku tego zdarzenia rozbiciu uległa Drużyna Pierścienia. Dowodzącym tym oddziałem był Uglúk. Podczas powrotu do Isengardu Uruk-hai sprzymierzyli się z oddziałem orków z Mordoru i Morii pod dowództwem Grishnákha. Blisko skraju Fangornu oddział spotkał jeźdźców Rohanu i został wybity. Uglúk poległ z ręki dowódcy, Eomera. Znanym z imienia Uruk-hai z Mordoru był Shagrat. Przy Morannonie pracowało podobno kilku Uruk-hai. Byli głównie poganiaczami trolli i uzbrajali je do walki z Gondorem. Jako że za najpodlejszy czyn Morgotha uważa się stworzenie orków, tak za najgorszy czyn Saurona bierze się stworzenie Uruk-hai.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster / Wikipedia.


Wargowie. Złe wilki z Rhovanionu, sprzymierzeńcy orków i słudzy Saurona. Służyły jako wierzchowce dla orków, oraz jako strażnicy i zwiadowcy Morgotha. Jako nieumarli są obdarzeni nienaturalnie przedłużonym życiem. Przybyli do Eriadoru przed zakończeniem Czujnego Pokoju, najeżdżając jego ziemie w sposób podjazdowy. Podczas Srogiej Zimy w 2911 roku biali wargowie przekroczyli zamarzniętą Brandywinę i weszli do Shire'u. W 2941 roku wargowie połączyli siły z goblinami i zaplanowali atak na Leśnych Ludzi, mieszkających w pobliżu Mrocznej Puszczy. Zostali jednak odparci przez Kompanię Thorina. Następnie przyłączyli się do goblinów z Góry Gundabad i ponieśli klęskę w Bitwie Pięciu Armii, po której nie napadali już terenów położonych na wschód od Mrocznej Puszczy. W styczniu 3019 grupa istot podobnych do wargów, działająca samodzielnie bądź z polecenia Saurona lub Sarumana, przeszła na zachodni brzeg Gór Mglistych i 13 stycznia zaatakowała Drużynę Pierścienia. Została odparta, lecz następnego ranka ich padlin nie było: przypuszcza się, że nie były to prawdziwe, materialne wilki. Saruman hodował wargów i użył ich podczas Wojny o Pierścień: uczestniczyli oni w pierwszej i drugiej bitwie u brodów na Isenie, podczas której doprowadzili do odłączenia się sił Elfhelma i Grimbolda. Następnie skierowali się na Helmowy Jar, gdzie ponieśli klęskę w Bitwie o Rogaty Gród w nocy z 3 na 4 marca 3019 roku. Podczas Wojny o Pierścień wargowie polowali na zewnątrz murów Bree.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster / Wikipedia.


Wilkołaki. Jedna z ras potworów Morgotha, szczególnie lubiana przez Saurona. Zamieszkiwały wyspę Tol-in-Gaurhoth (sind. wyspa wilkołaków). Wilkołaki były straszliwymi duchami uwięzionymi w ciałach olbrzymich wilków; największymi spośród nich były Draugluin - pierwszy wilkołak i Carcharoth - strażnik Angbandu. Wilki, na których jeździli orkowie w Beleriandzie, mogły być wilkołakami. Nie byli nimi wargowie, którzy zaatakowali Drużynę Pierścienia; wilkołaki miały rzeczywiste, śmiertelne ciała i nie potrafiły go zmieniać, pozostawały nieustannie w swej formie wilka.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster / Wikipedia.





Wielkie pająki. Ogromne, złe stworzenia, występujące w Nan Dungortheb już pod koniec Wiosny Ardy. Były one zapewne jednymi z potworów, którymi Melkor chciał skazić Wiosnę. Gdy Ungolianta przybyła do Nan Dungortheb, parzyła się z tymi pająkami, co bez wątpienia doprowadziło do wzrostu ich mocy i złośliwości. Kiedy Beleriand został zniszczony pod koniec Pierwszej Ery, większość pająków wyginęła, ale co najmniej jeden z nich przeżył. Była to Sheloba. Schroniła się w Ephel Duath, a jej potomstwo rozeszło się po całych górach Mordoru. W Trzeciej Erze, gdy Sauron obrał siedzibę w Mrocznej Puszczy, wielkie pająki z Mordoru zawędrowały tam i przez resztę ery nękały Leśnych Ludzi i elfów z Leśnego Królestwa. Pająki z Mrocznej Puszczy zostały prawdopodobnie wytępione na początku Czwartej Ery, a Sheloba być może umarła z ran, zadanych jej przez Sama Gamgee, jednak pomniejsze pająki z Mordoru mogły przetrwać także i w tej erze.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Trolle. Rasa złych istot mieszkających w Śródziemiu. Trolle zostały wyhodowane przez Morgotha w Pierwszej Erze, być może jako naśladownictwo Entów. Użyteczność Trolli była ograniczona z powodu ich głupoty. Trolle były bardzo duże, silne, brzydkie i głupie. Miały grubą skórę i czarną krew. Większość z nich (poza Olog-hai) pod wpływem światła słonecznego zamieniała się w kamień. Gromadziły skarby, zabijały dla przyjemności i jadły surowe mięso wszelkich stworzeń. Wydaje się, że istniały przynajmniej cztery szczepy troli: trolle kamienne z Siedzib Trolli i innych rejonów Eriadoru, trolle jaskiniowe z Morii, trolle wzgórzowe z Gorgoroth i Eriadoru oraz Olog-hai. Trolle kamienne mówiły uproszczonym westronem i były chyba najbardziej podobne do ludzi; trollami kamiennymi byli Bert, Tom i William Huggins. Trolle jaskiniowe i wzgórzowe, jeśli wogóle się odzywały, to posługiwały się uproszczoną wersją języka orków i były pokryte łuską; trolle jaskiniowe miały zielonkawy kolor, a ich stopy były pozbawione palców. Olog-hai, wychodowane przez Saurona pod koniec Trzeciej Ery, mieszkały na południu Mrocznej Puszczy i w górach Mordoru. Jako bardziej ruchliwe i przebieglejsze od innych trolli potrafiły wytrzymać słoneczny blask, o ile Sauron sprawował nad nimi władzę. Olog-hai posługiwały się Czarną Mową.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.


Smoki. Złe istoty z północy Śródziemia, ogromne, potężne, pokryte łuską, długowieczne, żądne skarbów i pełne przewrotności. Mogły omamić każdego, kto patrzył im w oczy, a mowa ich była przebiegła i zwodząca. Smoki zostały prawdopodobnie wyhodowane po raz pierwszy przez Morgotha po jego powrocie do Angbandu z Silmarilami. Wydaje się, że były trzy rodzaje smoków: Urulóki, smoki skrzydlate, oraz smoki zimne. Pierwszym z Urulókich, ognistych smoków Północy, był Glaurung. Ziały one ogniem, ale nie latały. Były to najpowszechniejszy rodzaj smoków w Pierwszej Erze. Skrzydlate smoki, także ziejące ogniem, pojawiły się po raz pierwszy podczas Wielkiej Bitwy, następnie jednak brak o nich wzmianek aż do 2570 roku Trzeciej Ery, kiedy znów pojawiły się w Ered Mithrin i napdały na krasnoludów i Eotheodów. Największym latającym smokiem tej Ery był Smaug, który zajął Erebor w 2770 roku, a został zabity w 2941 roku. Zimne smoki występowały tylko w Ered Mithrin; prawdopodobnie nie ziały ogniem. Zwane także Wielkimi Gadami.

Źródło: Encyklopedia Śródziemia - Robert Foster.